آمایش سرزمین تنها راه مقابله با معضل جنگل‌خواری در جنگل‌های شمال

طرح مطالعاتی و کارشناسی ، آمایش سرزمینی در جنگل های شمال همسو با اجرای مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی که در بخش طرح تفصیلی و نیمه تفصیلی برای آن تعریف شده در قالب گام نخست امسال کلید خورد و طرح مدیریت پایدار یا طرح جایگزین در واقع  یک نگرش یا رویکرد جدید نسبت به منابع طبیعی است که از تجربه کشورهای پیشرفته الگو گرفته است.

در فرآیند مطالعات طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی جنگل های شمال و اصول آمایش سرزمینی شاخص ترین اقدامات مکان یابی نقاطی از این عرصه به تناسب ارزیابی که از توان جنگل شده است صورت می گیرد یعنی بررسی می شود در کدام نقاط باید ذخیره گاه ، فعالیت های گردشگری ، جنگلکاری ، مرتعداری ، بیابان ، توسعه صنعتی ، زراعی ، مسکونی ، منابع آبزی پروری باشد و برای همه این موارد طرح تفصیلی تهیه و تدوین خواهد شد.

جنگل های هیرکانی با گستره حدود ۱.۹ میلیون هکتار از آستارا در شمال استان گیلان آغاز می شود و تا گُلی‌ داغی در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد بخشی کوچکی از جنگل‌های هیرکانی هم معادل ۲۰ هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار دارد.

در زمان حاضر جنگل‌های هیرکانی، زیست بوم ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار است. همچنین ۱۵۰ گیاه بومی درختی و بوته‌ای (مانند شمشاد و انجیلی) نیز در آن یافت می‌شود.

در خطه شمال کشور، استان مازندران دارای بیش از یک میلیون هکتار عرصه جنگلی است که معادل ۵۳ درصد کل جنگل‌های شمال کشور را تحت اختیار دارد، در حالی که ۲ استان دیگر گلستان و گیلان فقط ۴۷ درصد از وسعت جنگلی شمال کشور دارند و  این نسبت در ثبت جنگل‌های هیرکانی نیز حفظ شده است به طوری که از ۱۲ لکه جغرافیایی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو ۶ لکه مربوط به مازندران است.

به عبارت دقیق‌تر در مجموع تعداد ۱۲ لکه (به عبارتی ۱۵ سایت که لکه جنگل ابر در استان سمنان یک کامپلو سایت می‌باشد و از سه سایت مجزا تشکیل شده است) در چهار استان گیلان، مازندران، گلستان و سمنان با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و دانشگاه تربیت مدرس برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده است.

این بخش‌ها شامل سایت بولا یا همان جنگل بولای ساری، الیمستان شهرستان آمل، جنگل واز شهرستان نور، سایت کجور نوشهر، سایت خشکه داران تنکابن و چهار باغ مرزن آباد چالوس است که بدان اشاره می شود.

کارشناسان و صاحب نظران معتقدند در صورتی که طرح آمایش سرزمین همزمان با طرح مدیریت پایدار یا طرح جایگزین جنگل های شمال اجرا و به سرانجام برسد ، مهم ترین دستاورد این رویداد مهم ضمن جلوگیری از قاچاق چوب، پدیده زمین خواری و جنگل خواری مزیت های دیگری مانند بسته شدن پرونده طرح خروج دام از جنگل، ساماندهی برداشت گیاهان دارویی، پیشگیری از آتش سوزی و سایر مخاطرات به همراه دارد.

در این پیوند، استاد رشته جنگلداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، اجرای طرح آمایش سرزمین در جنگل های شمال را ضروری دانست و اظهارداشت :  یکی از شاخص ترین و مهم ترین مزیت های این طرح، مشخص شدن مبنای مدیریت جنگل های شمال است چرا که براساس این مبنا نوع کاربری های عرصه تشخیص داده می شود.

مجید لطفعلیان بیان کرد: با اجرای آمایش سرزمین عرصه منابع طبیعی پهنه بندی می شود و مسوولان می توانند برای سطح عرصه آن نقاطی که دارای پوشش گیاهی، جنگل های تولیدی، انبوه و یا ذخیرگاه است برنامه ریزی کنند اگرچه آمایش به تنهایی نمی تواند مددکار حفظ جنگل های شمال باشد بلکه به تناسب اجرای مدیریت پایدار جنگل های شمال، آن داده هاست که در این حوزه می تواند اثربخش باشد.

وی با بیان آنکه  طرح آمایش سرزمین در جنگل های شمال به عنوان پایه کار به شمار می آید ، توضیح داد : تجربه جهانی نشان داده همسو با تحقق این مهم ، اجرای طرح جنگلداری هم بسیار مهم است چرا که برای هر عرصه طرح های جنگلداری تهیه و تصویب شود و داده های آماری داشته باشیم این مساله به عنوان یک نقشه  و چراغ راه برای متولیان جنگل خواهد بود چرا که آنان می دانند در سال های آتی چه طرح هایی را اجرا نمایند تا به عنوان اهرم های بازدارنده در برابر دست اندازی اشخاص حقیقی و حقوقی به جنگل های شمال از آن بهره مند شوند.

این استاد گروه جنگلداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اضافه کرد: منتهی قبل از آمایش باید داشته ها را در نظر بگیریم یعنی عرصه های جنگلی را شناسایی کرد  و آن زمان اطلاعات مورد نیاز در کوتاه مدت به لحاظ فنی تهیه شود امروز برای مدیریت و برنامه ریزی در هر اموری نیازمند آماردرست و دقیق هستیم.

لطفعلیان با اظهار تاسف مبنی بر آنکه مسوولان و حافظان جنگل های شمال به لحاظ مدیریتی در سال های اخیر آنچنان جدی نبوده اند ، تصریح کرد : به عنوان مثال یک باغبان اگر بخواهد در باغش درختکاری کند باید بداند سطح باغ او چه اندازه است وضعیت پستی و بلندی باغ را بشناسد آنگاه در این حوزه فعالیت نماید بنابراین مبارزه با جنگل خواری هم یعنی داشتن برنامه و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری به عنوان متولی حفظ ، احیا و توسعه جنگل ها در ابتدا باید شرایط جنگل را بشناسد.

وی بیان کرد:  به عبارتی با تغییرات اقلیمی و مخاطرات جنگل آشنا باشد اگر آتش سوزی رخ می دهد باید پی ببرد که از نوع طبیعی بوده یا غیر طبیعی و در مجموع برای پیشگیری از عوامل تهدید زا و مقابله با آن باید در ابتدا امکانات، تجهیزات و داشته ها شناسایی شود و در گام بعدی مخاطرات جنگل را بشناسد در باره قاچاق چوب هم ، شناخت انگیزه های قاچاق مهم و حتی گروه هایی که در این حوزه فعالیت دارند و از چه مبادی مرتکب چنین تخلفاتی می شوند بسیار مهم است.

این استاد دانشگاه مهم ترین علت جنگل خواری در شمال کشور را برون سازمانی ذکر کرد و  گفت که  متاسفانه در ادوار گذشته گستره زیادی از عرصه های جنگلی شمال کشور در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی قرار گرفت و یکی از سیاست های دستگاه های متولی برخورد با این اعمال خلافکارانه مدارا کردن با جنگل خواران بود.

لطفعلیان افزود : وزارت جهاد کشاورزی که به عنوان دستگاه مافوق سازمان منابع طبیعی و جنگل ها و آبخیزداری کشور است یکی از سیاست های این وزارتخانه در تولید علوفه ، دستبرد به مراتع است این دیدگاه بسیار نادرست و کامل غیر علمی و غیر اصولی است و لطمه به جنگل های شمال وارد کرده است .

وی درباره سطح عرصه های جنگلی شمال کشور گفت : سطح عرصه های جنگل های شمال خیلی کمتر از آماری است که سازمان های متولی گزارش می دهند به عنوان مثال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری جنگل کاری سنواتی دارد و متاسفانه این جنگل کاری ها را به سطح اضافه می کند و این آمار چند اشکال دارد.

وی توضیح داد:  به عنوان نمونه ممکن است آن کارشناس و یا مجری گزارش دهد در عرصه ای حدود ۲ هکتار جنگل کاری انجام گرفته است و این آمار دست به دست می شود و سازمان متولی این عدد به جای اعلام واقعی آن ، حدود ۱۵ هکتار گزارش می دهد در صورتی که تمام مناطق جنگل کاری به گستره جنگل اضافه نمی شود از گذشته این عرصه جنگل بوده است.

حفظ و احیا و توسعه با آمایش سرزمین

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد : جنگل کاری هم در شمال کشور چندان موفق نبوده است چرا که به مرور زمان خشک می شود و  برای به دست آوردن سطح دقیق جنگل های شمال باید میدانی وارد عرصه شد و امیدوارم با اجرای طرح آمایش جنگل های شمال بتوان با مدیریت درست ، هدفمند و برنامه ریزی صحیح در حفظ ، احیا و توسعه این سرمایه ملی گام برداریم .

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در این باره گفت: یکی از طرح های بسیار مهم پس از ممنوعیت برداشت چوب از جنگل های شمال کشور ، طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی است و مهم ترین اهداف آن عملیاتی کردن اصول آمایش سرزمینی است و این رویکرد برگرفته از تجربه های کشورهای پیشرفته است.

نقی شعبانیان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : نخستین کاری که همزمان با فرآیند اجرای مدیریت پایدار جنگل های شمال درقالب اصول آمایش سرزمینی برنامه ریزی شده است،

پهنه بندی عرصه ها و مشخص کردن نوع کاربری ها بوده است یعنی ذخیره گاه ها ، نقاط با کاربری گردشگری ، جنگلداری ، مرتعداری ، بیابان ، توسعه صنعتی ، زراعی ، مسکونی ، منابع آبزی پروری است.

به گفته وی امروز نگاه اکولوژیکی و ارزش های زیست محیطی به ارزش های چوبی جنگل تغییر کرده است چرا که ارزش های محیطی از نگاه کارشناسان بیش از ۴۰۰ درصد ارزش های چوبی در جنگل های این خطه از شمال کشور تخمین زده شد برای آنکه تولید اکسیژن ، جذب ریزه گرد ، چرخش آب های زیرمینی ، تعادل حیات وحش از مهم ترین کارکردهای زیست محیطی در جنگل است.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ادامه داد : پهنه بندی جنگل های هیرکانی براساس شاخص های پایداری  هرآنچه نیاز و توان جنگل است مشخص شده است و نوع کاربری ها یعنی در کدام نقاط باید طرح های جنگلداری ، خدمات حفاظتی ، حمایتی ، فعالیت های گردشگری و اقتصادی اجرا و انجام گیرد تاحدودی شناسایی شده و در کمیته فنی و کارگرو های کارشناسی سازمان در حال پیگیری و بررسی است منتهی برای اجرای کامل مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی حدود چهار سال تا پنج سال زمان می برد.

شعبانیان با اظهار آنکه طرح ممنوعیت برداشت چوب از جنگل های شمال طی سال ۱۳۹۵ مطرح و از سال ۱۳۹۶ اجرایی شد، خاطرنشان کرد : تا پیش از این زمان طرح های جنگلداری محور بهره برداری چوب از جنگل های شمال مطرح بود و ضمن آنکه در کنار آن  فعالیت های خوبی هم صورت می گرفت منتهی از آنجایی که در دهه ۹۰ نگاه به جنگل های شمال یک نگاه اکولوژیکی بود و طرح ممنوعیت برداشت چوب از جنگل های شمال اجرا شد این طرح علاوه بر مزایا معایبی هم داشت و قدری شتابزده اجرا شد.

قانون تنفس جنگل از اواخر سال ۹۵ به اجرا درآمد و از سال ۹۸ هم با اتمام قرارداد تمامی شرکت های فعال بهره بردار ، هرگونه بهره‌برداری تجاری و صنعتی از چوب جنگل های کشور ممنوع شد.

وی تصریح کرد : پس از اجرای این طرح ، با شرکت های بهره بردار چوب تسویه حساب شد و متاسفانه طی چهار سال هم طرح مدیت پایدار منابع طبیعی منطه هیرکانی یا طرح جایگزین اجرایی نشد و بنا نبود جنگل مدیریت نشود بلکه رویکردها بیشتر به سمت و سوی مدیریت سفت و سخت جنگل ها بود اما در کنار آن شاهد گرانی یکبارچوب شدیم  و چنین اتفاقاتی متاسفانه سبب افزایش قاچاق چوب و علاوه بر آن تخریب راه های ارتباطی داخل جنگل شد.

وی اضافه کرد : امروز برای ترمیم جاده های جنگلی اعتبارات هنگفتی نیاز است و به عنوان یک ضرورت بابت قرقبانی و زادآوری در جنگل باید جاده ها ترمیم شوند و در روند اجرای طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی نیاز به چنین زیرساخت هایی داریم .

نگاه دولت سیزدهم به منابع طبیعی قابل توجه است

معاون سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور بدون بیان میزان اعتبارات هزینه شده در قالب اجرای طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی و اصول همایش سرزمینی در جنگل های شمال ، گفت که تمامی نقشه ها در قالب آمایش سرزمینی آماده شده است و کارشناسان فنی یکی یکی این نقشه ها را ترسیم کرده اند و هرسال در اجرای این طرح برای ۲۵ حوضه آبخیز پیش بینی و برنامه ریزی شده است.

شعبانیان افزود : برای آنکه بیش از این به جنگل از لحاظ آتش سوزی ، قاچاق چوب، چرای دام و تصرف به عرصه آسیبی نرسد ضرورت دارد این طرح هرچه زودتر اجرایی شود و امروز نوع نگاه دولت و رئیس جمهوری به مسائل محیط زیست و منابع طبیعی قابل توجه است به عنوان تهیه کاداستر (حدنگاری)ساحلی و سنددار کردن اراضی ملی با هدف حفظ دریا و عرصه های مرتعی و جنگلی یا گسترش پوشش گیاهی با هدف پیشگیری از سیل ، جلوگیری از ریزه گردها مصداق روشنی از نگاه دولت به این حوزه ها بوده است .

آمایش سرزمین تنها راه رفع جنگل خواری

سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز به تازگی در گزارشی اعلام کرده آمایش سه میلیون هکتار از عرصه های طبیعی شمال کشور در قالب ۱۰۴ حوزه آبخیزداری و با تشریح ۹ کاربری جدید و درقالب ۷۵ لایحه مطالعاتی انجام و به مرحله اجرایی رسیده است .

عباسعلی نوبخت در کارگروه فراقوه ای مبارزه با زمین خواری در استانداری مازندران گفته بود که  در کنار اجرای طرح‌های نظارتی و بازرسی‌های قانونی در مقابله با جنگل خواری باید بر محور آمایش سرزمین حرکت کرد و منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در سال‌های گذشته برای تحقق این امر تلاش کرده است.

این مسوول سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ، تنها راه موثر برای مقابله با جنگل خواری و زمین خواری در عرصه های  طبیعی مازندران ،گیلان و گلستان مطرح کرده و گفته که امیدوارم  با اجرای آمایش سرزمینی، بخش قابل توجهی از مشکلات در حوزه زمین خواری در شمال رفع می‌شود

وی نقش توانمندسازی  جوامع محلی از راهبردهای اساسی برای مقابله با جنگل خواری را بسیار موثر دانسته است و تاکید داشته که باید دهیاران و اعضای شورای اسلامی روستا برای تحقق این امر پای کار بیایند.
رئیس جمهوری هم در سفر استانی به مازندران در بیستم اسفند ماه سال گذشته در جمع فعالان و متخصصان حوزه محیط زیست و منابع طبیعی مازندران تاکید کرده بود که هیچ‌گونه کوتاهی در صیانت از جنگل‌ها پذیرفته نیست و به استاندار مازندران دستور داده بود تا با تشکیل کارگروهی ویژه بلافاصله هرگونه مقابله با تعرض به جنگل را با اولویت تخلفات ساختمانی در دستور کار قرار دهد.
همسو با این رویکرد کارگروه ویژه صیانت از اراضی در استانداری مازندران با هدف مقابله با زمین‌خواری، جنگل‌خواری و کوه‌خواری تشکیل شد و در راستای پیگیری و اهمیت تداوم فعالیت این کارگروه نشستی در قالب کارگروه فراقوه‌ای مبارزه با زمین خواری با حضور رئیس دبیرخانه ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی نهاد ریاست جمهوری، سرپرست امور اراضی کشور، سرپرست سازمان منابع طبیعی کشور، استاندار مازندران به همراه رئیس کل دادگستری و مسوولان شورای کشاورزی استان برگزار شد.

منبع: ایرنا مازندران