راه‌های نرفته خزر

۲۱ مرداد روز ملی دریای خزر است. به نظر می‌رسد سهم ۴۰ درصدی ساحل‌نشینان خزر در ایران، مسئولیت حفاظت از محیط زیست این دریا را برای ما دوچندان می‌کند. تغییرات میکروبی آب خزر به عنوان شاخص دفع نامناسب فاضلاب شهری ناشی از ساخت و سازهای متعدد ساحلی موضوعی اثبات شده در یک پژوهش است. این آلودگی‌ها، کم شدن جمعیت ماهیان خاوریاری و فوک خزری و منقرض شدن ماهی آزاد خزری را هم توجیه می‌کند.

به گزارش تیتر شمال؛  خزر چه از درون و چه از ساحل، آلوده است. خط ساحل خزر جز در معدود نقاطی از مازندران، در تصرف ساختمان‌های دولتی و خصوصی است. اگرچه رژیم حقوقی دریای خزر، تاکید بر رعایت موازین خاص دارد ، اما به نظر می‌رسد نه این رژیم حقوقی خاص و نه کنوانسیون تهران با چهار پروتکل الحاقی، نتوانسته نجاتبخش خزر از آلودگی‌های زیست محیطی باشد.

خشک کردن سواحل، استحصال زمین از دریا و ساخت و سازهای بی‌رویه از عوامل تخریب زیست بوم خزر است با این وجود کارشناسان معتقدند قانون مترقی در زمینه اراضی مستحدث و ساحلی وجود دارد اما در اجرا لنگ می‌زند.

آلودگی‌های دست‌ساز انسان، نفس خزر را به شماره آورده، اما این جمله بین فعالان محیط زیست معروف است«طبیعت همه چیز را به ما برمی‌گرداند».

از ساحل‌خواری تا پسماند

عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: دریای خزر به عنوان بزرگترین دریای درون قاره‌ای است که به خاطر عمق زیاد بیش از پنج برابر خلیج فارس حجم دارد.

دکتر عزیز عابسی افزود: خزر چون دریای جدایی است که جز در برهه‌ای کوتاه که به دریای سیاه راه داشت ارتباطی با دیگر دریاهای جهان ندارد، از اکوسیستم ویژه برای خود برخوردار است. خزر پیکره آبی بسته‌ای است که فاضلاب زیادی وارد آن می‌شود و از منظر استحصال آب ورودی و آلودگی‌ها تحت فشار است.

این دکترای مهندسی محیط زیست با اشاره به اینکه ۸۴ درصد آب ورودی خزر از رود وولگا تامین می‌شود، گفت: رودخانه‌های دائمی ما مانند رود چالوس و نکا رود که به خزر می‌ریزند در مقطعی از سال خشک هستند و همزمان حجم زیادی از آلودگی از طریق ساکنان جنوبی خزر، وارد این دریا می‌شود.

وی با بیان اینکه مشکلات حادی برای دریای خزر وجود دارد ، تصریح کرد: رودخانه‌های جنوبی خزر، سهمی در بازتولید ماهی‌ها ندارند، با سدهای بادی که به اصطلاح برای این ساخته شده تا ماهی‌ها برای تخم‌ریزی به رودخانه بیایند جز آلودگی وارد دریا نمی‌کند. رودخانه‌ها، شهرهای طول مسیر را زهکشی کرده و فاضلاب آن را با خود وارد دریا می‌کنند.

عابسی ادامه داد: نه تنها فاضلاب شهرهای ساحلی بلکه فاضلاب شهر بابل که ۴۰ کیلومتر با دریا فاصله دارد به دلیل نداشتن تصفیه‌خانه وارد دریا می‌شود؛ این آلودگی‌ها را بگذارید کنار ساخت و سازهای بی‌رویه‌ای که در ساحل انجام می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه نوشیروانی بابل با اشاره به اینکه در کنار پدیده‌های زمین‌خواری، کوه‌خواری و جنگل‌خواری، با پدیده ساحل خواری در مازندران هم مواجه هستیم که عمده آن توسط ساکنان منطقه و کسانی که به دنبال منفعت آنی هستند، رخ می دهد ، خاطرنشان کرد: پدیده ساحل‌خواری خطرناک‌تر از پدیده زمین‌خواری و حتی معضل پسماند در مازندران است.

وی با اشاره به اینکه فاضلاب ساخت و سازهایی که در ۵۰ متری دریا انجام شده مستقیم وارد دریا می‌شود، اظهار کرد: این آلودگی میکروبی توسط پژوهش‌های علمی، اثبات شده است و در عمده شناگاه‌های استان شاهد این آلودگی هستیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه داستان آلودگی خزر ادامه دارد و اگر از گسترش آن پیشگیری نشود این آلودگی از طریق ماهی‌ها به خودمان برمی‌گردد، افزود: این آلودگی از طریق شنا در دریا و تغذیه ماهیان دریایی خیلی زود ما را بیمار کرده و از پای درمی‌آورد.

وی با اشاره به تالاب نفتی که اخیرا در ساری خشک و در آن ویلاسازی شده بود، گفت: حتی در بخش‌هایی از میانکاله و خلیج گرگان که دریا عقب‌نشینی کرده تصرف به ساحل صورت گرفته است. برخی سودجویان با از بین بردن تالاب ساحلی که از اراضی ملی است به دلیل ضعف در قانون، ادعای مالکیت و درخواست سند می‌کنند.

عابسی یادآور شد: از بین بردن اراضی ساحلی، تنها مولفه گردشگری استان‌های شمالی که دریاست را از این استان‌ها می‌گیرد و بیشتر خودمان متضرر و محدود به یک سری شناگاه می‌شویم که می‌دانیم آلودگی میکروبی دارد و باعث عفونت و انواع امراض می‌شود.

وی با اشاره به اینکه ویلاسازی و تغییر کاربری اراضی معضل بزرگ استان است که سود آن به جیب افراد قانون‌گریز سرازیر می‌شود، تصریح کرد: برای رهایی از این وضعیت چاره‌ای نداریم جز اینکه رژیم حقوقی دریای خزر را که ویژه خودش است اجرا کنیم در غیر این صورت، نخستین قربانی این ماجرا، محیط زیست دریای خزر است.

در مسیر نابودی 

عضو هیات علمی دانشگاه نوشیروانی بابل با بیان اینکه محیط زیست خزر باید از مساله یک کشور باید به مساله بین چند کشور تبدیل شود تا از نظر حقوقی بتوان پیگیری کرد، ادامه داد: به نظر می‌رسد راه‌های نرفته بسیاری برای حفاظت از محیط زیست خزر داریم، از نظر رژیم حقوقی گرفته تا محیط زیست. مسیری که در حال حاضر در آن قرار داریم به نابودی خزر منجر می‌شود.

وی با اشاره به ضررهای اقتصادی از بین رفتن محیط زیست خزر، اظهار کرد: عقب‌نشینی خزر با از بین رفتن بنادر هم همراه است مانند بندر گز و بندر ترکمن که به دلیل عقب نشینی خزر، کشتی نمی‌تواند در آن پهلو بگیرد و کارکرد بندری و اقتصادی خود را از دست داده‌اند.

عابسی افزود: به دلیل پایین آمدن آب خزر، دریایی داریم که بخش‌هایی از آن در حال مردن و تبدیل شدن به باتلاق است. به دلیل رشد جلبکی، ظهور جلبک‌های سمی، آلودگی خزر به رسوبات فلزات سنگین که وارد رژیم غذایی ماهیان شده و مطالعاتی که خوردن زیاد ماهی را توصیه نمی‌کند.

خزر در تصرف ساخت و سازهای ساحلی است، نه تنها فاضلاب بناهای نزدیک به ساحل به خزر می‌ریزد بلکه فاضلاب شهرهای فاقد سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب هر چند که ساحلی نباشند باز هم راهی دریا می‌شود. نه تنها خط ساحل از ساکنان این مرز بوم و گردشگران گرفته شده، آلودگی فاضلاب هم درد مضاعفی بر پیکر خزر است. اجرا نشدن سیستم یکپارچه در حفاظت از محیط زیست، دامن خزر و ساحل آن را هم گرفته و این دریای بسته را زخمی کرده است.

فاضلاب، صدرنشین آلودگی‌های خزر

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: عمده تغییر و تحولات نوسانی آب خزر به لحاظ تبخیر است، تغییر اقلیم و جریان‌های باد گرم از جنوب شرق خزر، باعث می‌شود حجم وسیعی از آب خزر تبخیر شود.

کامران نصیر احمدی با اشاره به اینکه در قسمت جنوبی خزر، بیشترین میزان آلودگی را شاهد هستیم، افزود: طبق آخرین گزارش کنوانسیون حفاظت از محیط زیست خزر، آلودگی فاضلاب، سموم دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی در در صدر آلودگی‌های خزر قرار دارد.

وی با بیان اینکه در این زمینه باید برنامه‌ریزی دقیق در کنترل ۲ دسته از آلودگی‌ها داشته باشیم که از نظر قانونی مدیریت آن بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است، گفت: جهاد کشاورزی باید مدیریت تلفیقی آفات را در دستور کار قرار دهد؛ در مدیریت تلفیقی آفات، نمی‌توان سموم را حذف کرد اما می‌توان مصرف را بهینه و بهترین نوع را استفاده کرد. در سموم و آفات نباتی هم باید نوعی از آن انتخاب شود که در کوتاه‌ترین زمان ممکن در خاک تجزیه شود، این سموم در حال حاضر نیمه عمر بسیار بالایی دارند و در طبیعت باقی مانده و آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کنند. کاهش مصرف این سموم هم باید در دستور کار ترویجی جهاد کشاورزی قرار گیرد.

این مسئول درباره تصفیه‌خانه فاضلاب شهر بابل، تصریح کرد: تصفیه‌خانه فاضلاب بابل بر اساس ظرفیت شهر احداث نشده و با ورود فاضلاب، با اضافه بار مواجه شده و کارایی خود را از دست می‌دهد. درباره فاضلاب به جد پیگیر هستیم تا شهرهایی که تصفیه‌خانه فاضلاب دارند ، آن را بهینه کرده و احداث تصفیه‌خانه در شهرهای فاقد آن، در دستور کار آب و فاضلاب استان قرار گیرد تا این حجم از آلودگی وارد رودخانه و دریا نشود.

وی با بیان اینکه ضرورت دارد این اقدامات در کوتاه‌ترین زمان ممکن اجرایی شود، ادامه داد: همچنین سیستم مدیریت پسماند شهری علاوه بر توسعه فاضلاب شهری، برای مدیریت زباله در محیط‌های دریایی هم چاره‌اندیشی کند. چرا که در نهایت محیط زیست همه چیز را به خودمان برمی‌گرداند.

نصیر احمدی درباره سیاست‌های چندگانه ساخت و ساز در سواحل با اشاره به اینکه سازمان بنادر و دریانوردی مکلف نیست در زمینه ساخت و ساز از محیط زیست مجوز دریافت کند، خاطرنشان کرد: اگرچه سازمان بنادر و دریانوردی در این زمینه از ما استعلام می‌گیرد اما نیاز است سیاست‌های یکپارچه در این زمینه اجرایی شود.

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران با انتقاد از سیاست‌های صنعت گردشگری در حوزه دریا، اظهار کرد: دستگاه‌های متولی امور گردشگری یک بار برای همیشه به این نتیجه برسند ظرفیت زیست محیطی دریا و ساحل به چه میزان است و چه اندازه و در کدام نقاط به گردشگری نیاز داریم. نمی‌توان بدون مطالعه و به عنوان توسعه مشاغل و رونق گردشگری، روی هر نقطه از ساحل دست بگذارند. سیاست محیط زیست، سیاست ایستی نیست بلکه به دنبال جانمایی درست هستیم.

وی با بیان اینکه دریا نباید از دسترس عموم خارج شود، افزود: هرگونه فعالیتی که باعث خارج شدن دریا از دسترس عموم شود از نظر سازمان حفاظت محیط زیست، ابتر است.

نصیر احمدی با اشاره به لزوم برنامه‌ریزی طرح‌های فضایی دریایی و طرح‌های توسعه‌ای کوتاه و بلند مدت، گفت: برای رسیدن به اهداف توسعه‌ای، تمام اسناد بالادستی با رویکرد یکپارچه و چشم‌انداز ۵۰ تا یکصد ساله و تعیین ظرفیت گردشگری باید لحاظ شود.

وی با بیان اینکه سیاست‌های شتاب‌زده در محیط زیست خزر، راه به جایی نمی‌برد، تصریح کرد: باید در این سیاست‌ها بازبینی داشته و طرح یکپارچه‌ای اجرا کنیم. فرهنگ حفاظت از محیط زیست باید در سازمان‌های دولتی و همچنین بین مردم رسوخ یابد تا در کنار حفاظت از سایر منابع طبیعی از محیط زیست دریایی هم حفاظت کنیم.

با همه نامهربانی‌هایی که با خزر داریم خزر همچنان مهربان است، دست نوازش بر سرمان می‌کشد و آغوشی امن و دامنی پر امید برای ساحل‌نشینان است. اجرای سیاست‌های یکچارچه مطابق با نظر کارشناسان و صاحبنظران می‌تواند نجاتبخش زیست بوم خزر باشد.

منبع: ایرنا

انتهای پیام/