میانکاله و حسرت یک دل سیر گردشگری

نکته مهم در مصاحبه ای که عیسی کلانتری در باره پتروشیمی میانکاله با روزنامه شرق روز یکشنبه اول خرداد انجام داده این است که او با این که در باره منطقی بودن صرف اقتصادی صدور مجوز پتروشیمی میانکاله با قاطعیت و لحن دلسوزانه برای شمال کشور استدلال می کند ، ولی حاضر نیست به هیچ یک از پرسش ها از جمله چگونگی همان صرفه یک میلیارد دلاری اقتصادی پتروشیمی و چرایی صدور مجوز ساخت آن در منطقه ای که گازی برای تولید و صنعتی برای مصرفش ندارد ، توضیح دهد و آن را به وزارت نفت وقت حواله می دهد و در برابر پرسش های دیگر هم پای دستگاه های دیگر را وسط می کشد و نتیجه می گیرد که در تخلف صدور مجوز پتروشیمی میانکاله « پای همه نهادهای دولتی گیر است:.

به اعتقاد کارشناسان و بومیان ، کارکرد منطقه میانکاله بر خلاف تصور رییس سابق سازمان محیط زیست کشور تنها تولید علوفه برای تعداد اندکی دام نیست و نبوده است همان گونه که تبعات ساخت پتروشیمی حتی اگر در پنج کیلومتری تالاب میانکاله باشد در همان محدوده ۹۰ هکتاری زمین واگذار شده به سرمایه گذار باقی نخواهد ماند و کل شرق مازندران را درگیر خواهد کرد بدون آن که حتی در حد همان ۱۵ تن گوشت و ۶۰ هزار دلار برای مردمانش درآمدزایی داشته باشد.

البته دفاع جزیره ای رییس سابق سازمان محیط زیست کشور از ساخت پتروشیمی میانکاله را باید لاجرم تلقی کرد چون به هر حال او یکی از کسانی است که به گفته خودش پایش در این ماجرا گیر است و اگر زور سرمایه گذار بچربد و کارش را پیش ببرد قطعا عیس کلانتری اولین کسی است که باید پاسخگوی تبعات این مجموعه در ابعاد مختلف برای شرق مازندران باشد و حتی اگر بخواهد مانند مصاحبه اخیرش پای بقیه را هم به میان بیاورد ، تاریخ و مردم منطقه قضاوت خودشان را خواهند کرد.

علت بدهکار بودن مجموعه مسوولان دولت قبل در ماجرای پتروشیمی میانکاله این است که آنان این تخم لق را در دل سرمایه گذار کاشتند چرا که این مجموعه در مرداد سال ۹۹ تحت عنوان شرکت صنایع پتروشیمی امیرآباد مازندران به صورت سهامی خاص تشکیل شد و در جلسه هفدهم اسفند سال ۹۹ هیات وزیران مصوب شد که زیرساخت های لازم برای تولید پروپیلن از گاز طبیعی در منطقه امیرآباد مازندران و تاسیسات انتقال آن به دامغان  به ظرفیت ۴۰۰ هزار تن در سال احداث شود.

این مصوبه در ماه های پایانی دولت دوازدهم منجر به تعریف یک پروژه با سرمایه گذاران مشخص و مبتنی بر مصوبه هیات وزیران برای اجرا شد.

پنهان شدن بیکاری پشت ظرفیت گردشگری 

گذشته از اینکه منطقه میانکاله و تالاب بین المللی آن چه اندازه برای ساخت پتروشیمی و فعالیت های صنعتی مناسب بوده و این پروژه ها تا چه حد برای مشکلات مردم بومی منطقه به خصوص در حوزه اقتصادی و اشتغال تاثیر گذار است، ظرفیت های عظیم حوزه گردشگری منطقه  است که طی سالیان سال نادیده گرفته شده است.شاید اگر به گردشگری  مناطق شهری مازندران نیز همانند  سایر نقاط غربی و مرکزی توجه می شد و یا حداقل برنامه ای توسط مسئولین امر در خصوص استفاده از صنعت پول ساز گردشگری در مازندران و به خصوص در قسمت شرق استان وجود داشت،  نیازی به تاسیس پتروشیمی به بهانه اشتغال و کسب در آمد و حتی توسعه استان نبود.

البته نباید کاهش توان کشاورزی منطقه را که طی سال های اخیر همراه با فراگیری خشکسالی و عقب نشینی ذخایر آبی منطقه  دچار آسیب گشته است، نادیده گرفت. طی سال های اخیر بخش قابل توجهی از اراضی شالیزاری منطقه شرق مازندران به دلیل کمبود آب از کشت بی بهره شده که فشار بسیاری بر اقتصاد این منطقه وارد کرده است. علاوه بر این تغییر نسل و همچنین افزایش سطح سواد یکی دیگر از عوامل کاهش رغبت جوانان به حوزه کشاورزی شده که رفته رفته در حال خارج کردن کشاورزی از گردنه اشتغال است.

با این حال همان گونه که گفته شد نمی توان ظرفیت گردشگری منطقه به خصوص در حوزه میانکاله را نادیده گرفت. گردشگری که امروزه تقریبا برای مناطق غربی و مرکزی استان به محور اصلی اقتصادی تبدیل شده است ، می تواند برای شرق و بهشهر با تمام ظرفیت های تاریخی، طبیعی و فرهنگی به خصوص میانکاله نسخه ای شفابخش باشد ، بویژه این که شرق مازندران تالاب زیبای میانکاله را دارد.

بهشت گمشده 

تلاب میانکاله را باید بهشت پرندگان و پرنده نگری نام نهاد ؛ سی و ششمین تالاب ثبت شده دنیا و نخستین تالاب ثبت شده در کنوانسیون تالاب های بین المللی رامسر یکی از ۶۵۰ ذخیرگاه زیست کره جهان با ۴۸ هزار هکتار وسعت در شرق استان مازندران و در همجواری با استان گلستان واقع شده است و سالانه ۱۳۰ گونه از پرندگان مهاجر را با جمعیت حدود ۱.۵ میلیون بال میزبانی می کند.

این پناهگاه حیات وحش علاوه بر کریدور مهاجرت فصلی برای پرندگان،  همه ساله به تنهایی بیش از نیم میلیون پرنده از انواع مرغابی، فلامینگو، پلیکان، پاخاکستری، قوی، انواع اردک، لک لک، درنای خاکستری، عقاب دریایی را در آبهای خود سکنی می دهد.

این تالاب که رویشگاه و زیستگاه تعداد بیشماری از گونه های در معرض خطر می باشد، در سال ۱۳۵۵ به عنوان یکی از ذخیره گاه های زیست سپهر به کمیته برنامه « انسان و کره » یونسکو معرفی و انتخاب شد. تالاب میانکاله به عنوان محل زاد و ولد و پرورش ماهیان گونه های مختلفی چون کپور، انواع کفال، کلمه، سفید، ماش و کاراس، مورد توجه است. پستانداران این منطقه نیز شامل مارال، یوزپلنگ، گربه جنگلی، شغال، گراز، روباه، خرگوش، جوجه تیغی،انواع خفاش و جوندگان کوچک میباشند.

همین میزان سابقه کافی است تا به ظرفیت عظیم گردشگر پذیری تالاب بین المللی میانکاله پی برد که البته نباید محل استقرار پتروشیمی یعنی روستای حسین آباد را نیز نادیده گرفت ؛ روستایی در بخش مرکزی شهرستان بهشهر و جزو دهستان میانکاله که طبق برنامه ریزی قرار است مجموعه پتروشیمی در میزان۹۰ هکتار از اراضی آن احداث شود و البته میزان کمی هم نیست.

حتما باید به این ناحیه سفر کرد تا به زیبایی و دلنشینی روستای حسین آباد شهر بهشهر پی برد که در همنوایی جنگل و دشت جا خوش کرده است. این روستا و منطقه با آب و هوای خوب و معتدل در اغلب فصول سال زیبایی و سرسبزی وصف ناپذیری دارد که چشم هر بیننده و گردشگری را به خود خیره می کند. طی سال های اخیر نیز شاهد افزایش حضور گردشگران در این منطقه هستیم که رفته رفته به تعداد ان افزوده می‌شود.

علاوه بر این به دلیل دور بودن از مناطق غربی و مرکزی استان که گرفتار در هجوم ویلاسازی و تغییر بافت است ، بهشهر و میانکاله از مناطق بکر مازندران هستند که هنوز طعم و شیرینی طبیعت و سنت با هویت بومی را حفظ کرده اند.

حال این سوالات مطرح می شود چرا با وجود داشته‌های طبیعی و تاریخی بکر که می تواند چندین برابر یک واحد صنعتی اشتغالزایی داشته باشد، همچنان مورد بی توجهی قرار می گیرد؟ ضعف گردشگری در این منطقه چه بوده است که همانند بخش های غربی استان نتوانسته از این صنعت پول ساز بهره مند و منتفع شد؟ و در نهایت آیا صنعتی شدن یکی از بکرترین مناطق استان  تنها راه نجات اشتغال و اقتصاد و توسعه منطقه است ؟ و یا اینکه صنعتی شدن تنها بهانه ای خواهد بود  برای آغاز فصل تغییرات کاربری اراضی و افتادن در دام ویلاسازی ها  همانند آنچه  که در مرکز و شرق مازندران این روزها شاهد آن هستیم .

دلیل بی اهمیت جلوه دادن صنعت گردشگری و انکار درآم زایی از این طریق برای شرق مازندران هر چه که باشد ظرفیت بالای گردشگری این منطقه بر کسی پوشیده نیست ولی گزاره اشتغال زایی و پولسازی پتروشیمی که رئیس سابق محیط زیست کشور مطرح کرده است به صورت جدی مورد تردید بسیاری از کارشناسان اقتصادی است ، کارشناسانی که پتروشیمی را یک صنعت پولساز نمی دانند و بر این عقیده هستند که پتروشیمی یک صنعت هزینه محور است که تکیه اصلی آن بر روی رانت های دولتی می باشد و عملا تاثیر خاصی بر اشتغالزایی و در آمد مردم منطقه نخواهد داشت.

ترازوی نامیزان صرفه پتروشیمی 

دکتر زهرا کریمی استاد اقتصاد دانشگاه مازندران یکی از این کارشناسان است که معتقد است بر خلاف تصور رییس سابق سازمان محیط زیست ، پتروشیمی به هیچ وجه قادر به حل مشکل بیکاری شرق مازندران نیست و حتی آورده اقتصادی در حد دامداری برای مردم شرق مازندران نخواهد داشت.

وی به خبرنگار ایرنا گفت : مازندران جزو قطب های کشاورزی کشور و  منطقه آسیب پذیر محسوب می شود و از این رو احداث صنایعی که آلوده کننده است و رعایت زیست محیطی زیادی ندارد همه را نگران کرده است.

او افزود: متاسفانه برای توجیه احداث پتروشیمی برخی از افراد بحث اشتغال زایی را مطح کرده اند، حال آن که از نظر علم اقتصاد، صنایع پتروشیمی یک صنایع سرمایه بر و کار اندوز است و این صنعت اشتغال زیادی ایجاد نمی‌کند.

کریمی با بیان اینکه مازندران دارای ظرفیت های متنوعی در حوزه اشتغال پر تعداد دارد، گفت: برای اشتغال زایی در مازندران می توان به سراغ صنایع ساده تری رفت، زیرا صنایعی همچون پتروشیمی عمدتاً تجهیزات محور است و امروزه با فناوری های روز این صنایع به کمک ماشین آلات و با کمترین دخالت انسانی فعالیت می کنند.البته نباید نیاز صنایع پتروشیمی به سرمایه سنگین را نادیده گرفت که در برابر میزان اشتغال قابل قیاس نیست.

این عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه مازندران با بیان اینکه بر اساس اصول علمی و اقتصادی سرمایه گذاری باید با توجه به اقلیم منطقه انجام شود ، افزود : از آنجایی که مازندران قطب کشاورزی است، می توان احداث صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی را در اولویت قرار داد.

وی ادامه داد : در حال حاضر برای همه این سووال مطرح است که امتیاز منطقه میانکاله برای احداث مجتمع پتروشیمی چه خواهد بود؟ از آنجایکه منابع نفتی کشور با مازندران فاصله بسیار زیاد دارد چه توجیهی برای تولید در این فاصله از مواد اولیه وجود دارد. علاوهبر این  پتروشیمی ها صنایعی آب بر هستند در حالی که هم تالاب میانکاله و هم دریای خزر در حال حاضر با کمبود آب مواجه بوده و حتی نیاز خود را مرتفع نمی کنند.

استاد اقتصاد دانشگاه مازندران با تاکید بر این که احداث پتروشیمی در منطقه ای همچون میانکاله هیچ توجیه اقتصادی ندارد ، گفت : وقتی نهاده های مازندران هیچ استفاده ای برای صنعت پتروشیمی ندارد  و این صنعت نیز پیوند زیادی با اقتصاد منطقه ندارد و از این رو  باید جامعه را توجیه کنند که چرا این منطقه را انتخاب کردند.

وی با بیان اینکه صنعت پتروشیمی چون از رانت ویژه ای استفاده می کند برای سرمایه گذار جذاب است ، افزود : در کشور ما صنعت پتروشیمی از گاز بسیار ارزان استفاده می کنند و  این صنایع اصلا حاضر به خرید گاز به قیمت های بین المللی نیستند و از آنجایی که این صنعت نهاده های خود یعنی گاز یا نفت را با سوبسیت دریافت می کنند در حقیقت سوبسیت صادر می کنند و از این رو شاید گفته شود که این  صنعت برای کشور ارز آور است ولی درحقیقت ارزی که  از این صنعت به دست می آید  عمدتا ناشی از نفت و گاز ارزانی است که در این صنایع به دست می آورند.

کوه‌هایی که موش زاییدند

اگر چه برخی از مدافعین پتروشیمی میانکاله با استناد به رکود کشاورزی و نبود صنعت گردشگری تنها راه نجات اشتغال منطقه را در ایجاد صنایع بزرگ در حد پتروشیمی می دانند ، ولی آیا واقعا اینگون صنایع برای منطقه اشتغال آفرین هستند ؟ پاسخ به این پرسش کار چندان دشواری نیست چرا که منطقه  شرق مازندران بی بهره از این نوع صنایع  نیست و نبوده است. نیروگاه  شهید سلیمی نکا ،  کشتی سازی صدرا و شرکت حفاری شمال همین الان هم در شرق مازندران فعالیت دارند و نتیجه فعالیتشان از نگاه بسیاری از کارشناسان اقتصادی چیزی غیر از آلودگی و تخریب محیط زیست برای منطقه منطقه نبوده است.

دکتر معصومه اشتیاقی ، جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی محیط زیست دانشگاه مازندران که خود از اهالی شرق مازندران است در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: منطقه شرق مازندران برخلاف آنچه که بیان می شود با صنعت و صنایع بیگانه نیست و  بیش از ۲۰ سال است که حاشیه دریای خزر که به منطقه میانکاله ختم می شود، میزبان صنایع مختلفی همچون نیروگاه شهید سلیمی ، شرکت حفاری شمال و کشتی سازی صدرا بوده است.

وی با بیان اینکه موافقان این طرح می گویند احداث پتروشیمی سبب ایجاد اشتغال خواهد شد ، افزود: به عنوان یک بومی منطقه شرق و کسی که بررسی های متعددی در منطقه انجام داده است باید بگویم این صنایع هیچ اشتغال خاصی برای بومیان منطقه ایجاد نکرده اند و احداث پتروشیمی نیز تکرار مجدد همین مساله است.

اشتیاقی گفت : بالغ بر ۲۰ سال است که این صنایع در منطقه شرق استان مستقر و فعال هستند، ولی بیشترین بیکاری نیز در همین منطقه دیده می شود. هرچند آمار دقیقی وجود ندارد ولی به راحتی می توان از مسئولان محلی آمار گرفت که چند درصد از جوان منطقه در این صنایع مشغول به کار هستند.

این پژوهشگر اجتماعی محیط زیست اظهار داشت : در صنایعی که در شرق مازندران ایجاد شده ، جذب بومیان منطقه بسیار محدود بوده است و مشاغلی هم که به آنها داده شد مشاغل کارگری و در پایین ترین سطح هرم کار محسوب می شود.

اشتیاقی افزایش صید و شکار غیرمجاز طی یک دهه اخیر در منطقه میانکاله را گواهی بر بی تاثیری صنایع بزرگ در کاهش بیکاری دانست و افزود: درآمد اصلی این منطقه از کشاورزی است ولی همین صنایع و مازوت نیروگاه شهید سلیمی در طی سالیان اخیر آسیب های جدی به مهم ترین منابع معاش مردم منطقه وارد کرد.

وی ورود آفت های متنوع به مزارع کشاورزی را یکی از پیامدهای زیست محیطی در کسب و کار و معیشت منطقه عنوان کرد و افزود: نه تنها با این صنایع اقتصاد منطقه پایدار نشد، بلکه سبب ایجاد ناپایداری نیز گشته و یا آن را تشدید کرد.

بدترین سناریو

این جامعه شناس یکی از اشتباهات اصلی در ایجاد چنین صنایعی را بی توجهی به نظر بومیان در حوزه سرمایه گذاری عنوان کرد و گفت: اغلب نظر از سوی مسئولان به عنوان نماینده مردم ارائه می شود در صورتی که نظر بومیان کاملا مخالف این مسئله می باشد. حتی اگر موافقتی هم در گذشته بود، امروزه به دلیل نتایج زیان بار و بدون حاصل برای بومیان به مخالفت تبدیل شده است.

اشتیاقی به مسئله مهارت نیروی کار منطقه اشاره کرد و گفت: عموماً تخصص نیروهای بیکار این منطقه پایین است که نمی توان در صنایع پیچیده ای همچون پتروشیمی استفاده شود. به جای آن در حوزه خدمات همچون گردشگری می توان از نیروی های محلی با کمترین هزینه و آموزش بهره برد که بازدهی بهتری نیز خواهد داشت.

این استاد جامعه شناسی دانشگاه  اظهار داشت: بیشترین نیروکار پتروشیمی نیروهایی هستند که باید از خارج منطقه آورده شوند و بقیه نیروهای کار هم بدون شک از طریق فراخوان جذب خواهند شد و از نواحی دیگر استان برای کار وارد منطقه می شوند زیرا در بومیان منطقه نیرو متخصص کمی  وجود دارد و از این رو نمی توان گفت احداث پتروشیمی اشتغال منطقه را در پی خواهد داشت .

وی استقبال از بدترین سناریو ها در حل مشکلات اجتماعی را یک خطای استراتژیک دانست و گفت: احداث پتروشیمی بدترین سناریو برای اشتغال است چون این سناریو قبلا در مناطق مختلف کشور شکست خورده است و مصداق آن هم در همین منطقه و  صنایعی هست که در همین حاشیه  خزر احداث شده است و تجربه نشان داده است در بحث اشتغال و پایداری اجتماعی نتوانستند موفق باشند زیرا  اکثر جوانان این منطقه مهاجرت کردند.

این پژوهشگر محیط زیست ادامه داد:با احداث پتروشیمی اکوسیستم منطقه دچار تغییر خواهد شد و به دنبال آن برای فراهم نمودن ریزساخت های لازم از جمله جاده و .. تمامی مراتع  حسین آباد و روستاهای اطراف از بین خواهد رفت و بسیاری از دامداران  این روستاها نیز بیکار می شوند.

اشتیاقی همچنین به تالاپ لپوی زاغمرز نیز اشاره کرد وگفت: احداث نیروگاه شهید سلیمی و به دنباله آن  احداث شرکت کشتی سازی صدرا و پایانه نفتی سبب از بین رفتن پرندگان و گیاهان  منطقه لپو که بخشی از شبه جزیره میانکاله است شده و در حال حاضر این تالاب  به علت جاده کشی و آلودگی های که وارد آن شده است فقط به برکه ای تبدیل شده است که هیچگونه جاندارو گیاهی در آن دیده نمی شود.

وی ادامه داد: با وجود این ظرفیت های گردشگری بی شمار در شرق مازندران و پولسازی این صنعت  که در دنیا ثابت شده است، چرا باید پیشرفت مازندران را با  توسعه  صنعت های ناهمخوان با  محیط زیست منطقه گره زد که عاقبتی جز پشیمانی به دنبال نخواهد داشت.

• منبع: ایرنا مازندران