خزر پا پس می‌کشد

به گزارش تیتر شمال؛ مجتبی قربانی- اسکله چوبی کاملا از آب بیرون مانده، زیر ستون‌های اسکله، خبری از خزر نیست؛ دیگر دست موج های خزر به پای ستون‌های اسکله‌های دریایی نمی‌رسد و گویی، دریا هر روز از ما دورتر و دورتر می‌شود…

پسروی خزر، اتفاق تازه‌ای نیست و سال‌هاست که شروع آن در سایه بی توجهی به این اتفاق آغاز شده و اکنون پسروی چند ١٠٠متری خبر از از بحرانی‌بودن شرایط دریای کاسپین می‌دهد و گویی خزر تنها دریاچه‌ای است که دارد غرق می‌شود…

خط ساحلی ۷ هزار کیلومتری خزر در طول سالیان متمادی، دستخوش تغییرات زیادی شده و کشورهای اطراف خود را تحت تاثیر قرار داده است؛ دریای خزر با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان است که کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان اطراف این دریاچه واقع شده اند و از مواهب آن بهره‌مند می‌شوند.

تاثیر پسروی دریای خزر بر کشورهای همسایه
سوال مهم در این اتفاق آن است که در روند افت تراز آب دریای خزر بیشترین ضرر متوجه چه کشورهایی می شود که بررسی‌ها نشان می‌دهد قطعا کشورهایی همچون ترکمنستان، روسیه و حتی برخی مناطق قزاقستان که بستر ناحیه کم ژرفای دریایی و منطقه خشک ساحلی آن‌ها از شیب بسیار ملایمی برخوردار است بیشترین آسیب را خواهند دید و کشورهایی مانند ایران و جمهوری آذربایجان که شیب نسبتا تندی در بخش خشک و کم ژرفای خود دارند میزان آسیب پذیریشان کمتر خواهد بود.

بر اساس مطالعه صورت گرفته، آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییر اقلیم است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می گردد و درصورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می شود، کاهش خواهد داشت.

تبعات کاهش تراز آب بر تالاب‌های شمالی ایران
البته باید به این نکته توجه کرد که در سواحل شمالی کشور ما هم مناطق بسیار کم شیبی مانند منطقه ساحلی مشرف در استان گلستان و بخش شرقی استان مازندران وجود دارد که مناطق بسیار آسیب پذیری هستند که با شتاب به سمت خشک زایی پیش می‌روند؛ به نحوی که بیشترین تاثیر پسروی آب دریای خزر در تالاب‌های کم‌عمق ساحلی به خصوص در جنوب شرق دریای خزر در تالاب‌های گمیشان، میانکاله و خلیج گرگان نمود پیدا خواهد کرد، این منطقه به دلیل شیب کم بیشترین تاثیر را از کاهش و پسروی آب دریا می‌گیرد.

هم‌اکنون کاهش تراز آب دریا باعث شده که وسعت عظیمی از خلیج گرگان خشک شود. در مجموع تالاب میانکاله و خلیج گرگان نسبت به پسروی آب خزر بسیار آسیب‌پذیر هستند. البته در تالاب انزلی هم شرایط اصلا مناسب نیست که دلیل آن نه‌ تنها کاهش سطح تراز بلکه افزایش رسوب‌گذاری و ورود فاضلاب‌ها در حد گسترده است که منجر به آسیب‌های شدید، خشک شدن و تخریب بخش‌هایی از تالاب شده است.

نقش تعیین کننده پایین‌روی آب بر تغییرات خط ساحلی
کاهش تراز آب و پسروی آب دریا اثرات محیط زیستی، اقتصادی، ژئوپلیتیکی و حتی اجتماعی بر سواحل برجای می‌گذارد. پایین‌روی تراز آب دریای خزر نقش مهمی در تغییرات خط ساحلی دارد. پایین‌روی تراز آب روی حمل و نقل تجاری، قایقرانی تفریحی، تاسیسات برق آبی و تاسیسات تصفیه آب آشامیدنی تاثیر می‌گذارد. تراز پایین آب به معنی بارگیری کمتر از شناور برای جلوگیری از زمین‌گیر شدن آن است که می‌تواند منجر به افزایش هزینه کالاها شود.

با کاهش تراز آب، پروانه‌های قایق‌های تفریحی در کف دریاچه‌های کم‌عمق می‌شکند و ممکن است توانایی وارد شدن به لنگرگاه‌ها را نداشته باشند و البته می‌تواند روی درآمد دریایی هم موثر باشد. تاسیسات آبی به بارش و تغییرات تراز وابسته هستند، بنابراین پایین‌روی تراز آب در مجموع موضوع مهمی در مدیریت نوار ساحلی بوده و در پهنه‌بندی خطر باید درنظر گرفته شود. اما بیشترین آسیب کاهش تراز آب دریا از نوع آسیب محیط‌زیستی است، چراکه در سواحل شمالی کشور ما یعنی جنوب دریای خزر اکوسیستم‌های ارزشمندی همچون تالاب میانکاله، خلیج گرگان، تالاب انزلی و… به عنوان ذخیره‌گاه‌های زیست کره هستند که حیات آن‌ها وابسته به آب دریاست، لذا کاهش سطح تراز آب دریا و پسروی زیاد باعث خشک شدن آن‌ها می‌شود؛ لذا از آنجایی که این مناطق جزو مناطق حفاظت شده محیط‌زیست هستند؛ انتظار می‌رود که انواع گونه‌های پرندگان، آبزیان و سایر گونه‌های ارزشمند دریای خزر و حتی تنها پستاندار دریای خزر (فوک خزری) نیز در معرض تهدید قرار گیرند و از لحاظ اقتصادی هم آسیب‌ها بیشتر متوجه بنادر و سازه‌های ساحلی می‌شود که اغلب به منظور تجاری، گردشگری و تفریحی بنا می‌شوند.

سهم 90 درصدی ولگا در نوسانات آبی خزر
عطاءالله کاویان مدیرکل محیط زیست مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار بلاغ اظهار کرد: بحث پسروی دریا بیشتر اثراتش در حوزه محیط زیست اثرگذار است و عامل این پسروی عمدتا به این مسئله باز می گردد که خزر یک دریای فصلی است و بیش از 90 درصدی ورودی آن به رودخانه ولگا تعلق دارد.

وی افزود: تغییراتی که در تنظیم آب ورودی رودخانه ولگا در کشور روسیه صورت می‌گیرد، عامل اصلی نوسانات تراز آب دریای خزر است که باید در کنار آن، تغییرات اقلیمی را هم دید.

مدیرکل محیط زیست مازندران، خاطرنشان کرد: آورد آب از رودخانه‌های کشور ایران شامل استان‌های گیلان، گلستان و مازندران، اثر چندانی روی سطح آب دریای خزر نمی‌گذارد؛ چرا که سهم ورودی آب از رودخانه‌های ایران و سایر کشورهای همسایه با توجه به سهم 90 درصدی رودخانه ولگا تنها 10 درصد است.

این مسئول ادامه داد: باید بپذیریم بحث توسعه کشاورزی و سدسازی در روسیه باعث کاهش ورودی آب به دریای خزر شده است و از سویی دیگر اثرات اقلیمی نیز طبیعتا اثر گذار است که حتی موجب کاهش آب رودخانه ولگا نیز شده است.

کاویان عنوان کرد: نکته‌ای که در حوزه محیط زیست به ما بر می‌گردد آن است که پسروی دریای خزر اثرات مستقیمی بر اکوسیستم‌های تالابی ساحلی از جمله اکوسیستم تالاب میانکاله و خلیج گرگان دارد.

پسروی تا 100 متری خزر طی یک دهه اخیر
وی بیان کرد: تالابی همچون میانکاله به شدت متاثر از پسروی آب دریا است که اگر این پسروی ادامه داشته باشد این تالاب هم رفته رفته خشک خواهد شد؛ چرا که این تالاب متصل به دریا است و حیاتش تا زمانی است که آب از دریا به داخل این تالاب بیاید.

مدیرکل محیط زیست مازندران، افزود: در پی پسروی، سطح تراز آب دریا پایین می‌رود و از آنجا که سطح تراز آب در خلیج گرگان و میانکاله بالاتر از سطح تراز دریا است؛ لذا آب به سمت دریا سرازیر می‌شود و تالاب خشک می‌شود.

این مسئول با بیان اینکه پسروی خزر طی یک دهه اخیر به صورت طولی در برخی از مناطق حتی به 100 متر رسیده است؛ تاکید کرد: در کنار تمامی این موضوعات اما نکته حایز اهمیت آن است که پسروی دریا موجب آزادشدن بخشی از ساحل خواهد شد که اگر در استان، برنامه مدیریتی مناسبی برای حفظ این اراضی جدید نداشته باشیم، ساخت و سازهای جدید حتی ممکن است مشکلات بعدی را در پیش داشته باشد.

کاهش 50 سانتیمتری تراز آب خزر طی دو سال اخیر
کامران نصیر احمدی رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار بلاغ در این باره می‌گوید:  با توجه به اینکه طی دو سال اخیر کاهش سطح تراز آب دریای خزر را به میزان 50 سانتی‌متر و تغییرات 0.8 دمای سطح دمای آب را طی یک دهه اخیر داشتیم؛ این مسئله نشان می‌دهد که تغییرات آب دریای خزر، عوامل موثر متفاوتی را در دل خود دارد.

وی افزود: با توجه به اینکه نزدیک به 90 درصد آب دریای خزر را رودخانه ولگا تامین می‌کند، با توجه به افزایش میزان سدسازی در حوزه ولگا، حجم دبی آب این رودخانه کاهش یافته اما کم شدن این حجم دبی آب، خیلی روی کاهش تراز آب دریای خزر تاثیرگذار نبوده و عوامل دیگری نیز در این امر، دخیل هستند.

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، خاطرنشان کرد: رودخانه‌های شمالی به غیر از ولگا مثل اورال،کورا و همچنین رودخانه‌های سمت غربی و شرقی و حتی جنوبی در ایران، قاعدتا با توجه به سهم حدود 10 تا 20 درصدی، اثرگذاری‌شان در این اتفاق به مراتب خیلی کمتر است و همه این رودخانه‌ها به شدت دبی آب‌شان پایین آمده است.

سالانه نزدیک به 1000 میلی متر تبخیر در دریای خزر اتفاق می‌افتد
این مسئول ادامه داد: اما نکته مهمی که این سال‌ها در مورد خزر وجود دارد و یک مقدار پیش‌بینی‌ها را برای آینده و احتمال وقوع این اتفاق را سخت می‌کند آن است که این دریا سالیان سال مواجه با پدیده پسروی و پیشروی بوده که پس از گذران یک دوره 50 تا 100 ساله دوباره تراز آب باز می‌گردد؛ اما چیزی که در این میان موجب شده است تا این تفسیر را برای این دوره، پیش بینی کرد آن است که میزان تبخیر به واسطه تغییر اقلیم در دریای خزر بسیار زیاد شده است.

نصیر احمدی، گفت: سالانه نزدیک به 1000 میلی متر تبخیر در دریای خزر اتفاق می‌افتد و این عدد یک رقم بسار بزرگ است و اگر همه کشورهای حاشیه دریای خزر و کشورهایی که حوزه آبریز محسوب می‌شوند نخواهند میزان آب ورودی را مدیریت کنند و یا شرایط آب و هوایی را در کشور خودشان از نظر تغییر اقلیم بر اساس سناریوهای تغییر اقلیمی مدیریت نکنند و یا اگر نخواهند میزان حجم کربنی که به دریا وارد می‌کنند را که باعث گرمایش جهانی می‌شود را مدیریت کنند، عملا آینده خزر یک آینده‌ای قابل پیش بینی خواهد شد که دیگر شاهد پیشروی و افزایش تراز آب نخواهیم بود.

تبعات جبران ناپذیر کاهش عمق خزر و ضرورت جوانب احتیاط از سوی کشورهای حاشیه
وی با بیان اینکه طی پیش بینی مشترکی که توسط 3 دانشگاه بزرگ اروپایی انجام شده است ظرف 80 سال آینده، ما  8 الی 18 متر کاهش عمق در خزر را خواهیم داشت؛ هشدار داد: اگر ما حتی 2 متر هم کاهش عمق داشته باشیم تبعات جبران ناپذیری را برای سیستم ساحلی ما خواهد داشت و به طور کل لندفرم ما دچار تغییرات عدیده خواهد شد، کاربری‌ها و تاسیسات ساحلی نظیر بنادر، ایستگاه‌های تفریحی و هتل‌های ساحلی دستخوش تغییرات عمده خواهند شد، تالاب‌های دریازاد در معرض نابودی قرار خواهند گرفت و لذا اگر مبنا بر نتایج مطالعات کشورهای اروپایی و همچنین اطلاعات مرکز مطالعات ملی خزر و گزارش نهایی اتحادیه بین الدولی تغییر اقلیم (IPCC) بگذاریم باید یک مقدار جانب احتیاط را بیشتر از سنوات گذشته رعایت کنیم، طرح‌های ضربتی و پدافند غیرعاملی را باید در دستور کار قرار دهیم.

لزوم اتخاذ تدابیر پیش دستانه برای کاهش اثرات پسروی بر مستحدثات ساحلی
رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، افزود: باید در این راستا، طرح‌های پیش دستانه ارائه کنیم تا بتوانیم کاربری‌های ساحلی خود را یک مقداری از آسیب‌های احتمالی متاثر از نوسانات تراز آب، مصون کنیم یا حداقل اثرات آن را کمتر کنیم.

این مسئول بیان کرد: باید در حوزه بنادر به این فکر باشیم که چه رویکردی را برای اطاله موج شکن، راه‌های ایجاد کانال در دریا و یا اقدامات فنی در پیش بگیریم، در حوزه ایستگاه‌های دریایی باید به این بیندیشیم که ممکن است ایستگاه‌های جدید نیز در آینده بیرون از آب بیفتد و چاره اندیشی شود و مهم‌تر از همه اینکه ما باید خطرات و عواقب تغییرات نوسانات دریای خزر را در طرح‌های بالادستی خودمان نظیر مدیریت یکپارچه نواحی ساحلی و یا طرح آمایش سرزمینی، ببینیم و نیز باید آن‌ها را با محتوای کامل در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهیم تا سرمایه‌گذارانی که در حوزه دریایی قصد سرمایه‌گذاری دارند از تبعات احتمالی کاملا آگاهی یابند و بتوانند در سرمایه‌گذاری‌هایشان این تبعات را لحاظ کنند تا از خسارت‌های جبران ناپذیر آینده جلوگیری شود.

نصیر احمدی، عنوان کرد: در موضوع پسروی دریای خزر از آن‌جا که ایران در قسمت عمیق دریا قرار دارد، لطماتی که به ما وارد می‌کند به مراتب کمتر از کشورهای دیگری نظیر ترکمنستان و روسیه است و نکته‌ای که وجود دارد آن است که شرایط استقرار واحدهای ما در نواحی شمالی بسیار فشرده و در حال رشد روز افزون است که می‌طلبد برای سال‌های آینده، در اجرای طرح‌های در دست اجرا حتما این موضوعات دیده شود.

ظهور اراضی ساحلی جدید و شیوع پدیده زمین‌خواری
وی اذعان کرد: در غرب مازندران ما یک شیب ساحلی داریم که در برخی نقاط عمیق می‌شود و در زمان پسروی دریا این مناطق تبدیل به ساحل خواهند شد؛ در مقابل در مناطق شرقی به دلیل عمق کم در اثر پسروی، سواحل زیادی ایجاد خواهد شد؛ به همین خاطر، علاوه بر ضرری که این پدیده ممکن است به مستحدثات ساحلی برساند باید دولت از هم اکنون به این فکر باشد که اگر این اراضی جدید در اثر پسروی ایجاد شد مورد تعرض و زمین خواری قرار نگیرد و راهکارهای تثبیت خط ساحلی از هم اکنون در دستور کار قرار گرفته و اجرایی شود.

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران، خاطرنشان کرد: دولت باید از هم اکنون تدابیری بیندیشد تا اگر قرار است طرح‌هایی در اراضی جدید ایجاد شده ساحلی اجرا شود دارای پیوست تغییر اقلیمی باشد تا اگر دوباره آب بالا آمد ان طرح‌ها مشمول زیر آب رفتن نشود.

این مسئول متذکر شد: به هر منظور احداث سازه‌های جدید گردشگری سازه‌های سرمایه‌گذاری کشور است و به هر حال می‌بایست این سرمایه را حفظ کرد و سرمایه‌گذار باید با دانش در این پروژه‌ها قدم بگذارد تا پسروی و پیشروی تراز آب، کمترین زیان را به او وارد کند.

منبع: بلاغ مازندران

انتهای پیام/